مطالعه گنبد آتشفشانی بهلول‌ داغی و تأثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز

مخروط­های آتشفشانی از اشکال تأثیرگذار سطح زمین هستند که ارتباط زیادی با ساختارهای پوسته مانند گسل‏ها، چین‏خوردگی‏ها و ... دارند. گنبد آتشفشانی بهلول­داغی در 20 کیلومتری شمال تبریز و  از نظر پهنه­بندی ساختمانی، در پهنه ایران میانی و در زیرپهنه البرز-آذربایجان واقع است. محدوده گنبد مورد مطالعه، به دلیل عوارض تکتونیکی فعال و لرزه­خیزی بالا، از نقاط بحرانی است و لازمه مقابله با مخاطرات آن، شناسایی اشکال سطحی زمین با هدف پی بردن به ماهیت، علل پیدایش و آثار ژئومورفولوژیک ناشی از آن است که می‏تواند زمینه را برای برنامه‏ریزی جهت زندگی بهتر انسان‏ها فراهم آورد. ازآنجاکه بهلول‌داغی با ارتفاع 2227 متر در شمال کلان‏شهر تبریز، نقش برجسته‏ای را در مورفولوژی پرعارضه کنونی منطقه دارد، در این پژوهش سعی شده با استفاده از روش‏های میدانی و کتابخانه‏ای، ماهیت و علل خروج این عارضه و تأثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز بررسی شود. در این راستا از ابزارهایی نظیر نقشه‏های توپوگرافی، زمین‏شناسی، عکس‏های هوایی و ماهواره‏ای و نیز داده‏های آزمایشگاهی استفاده‌ شده است. یافته‏های حاصل از مشاهدات عینی و تجزیه‌وتحلیل کتابخانه‏ای نشان می‏دهد که حرکات کششی و فشارشی تکتونیک فعال آذربایجان(که از آغاز همگرایی صفحات قاره‏ای عربی و اوراسیا در 30میلیون سال پیش ناشی می‏شود)، به‏ویژه در پلیو-کواترنر منجر به گسیختگی‏های ژرف و گسلش شدید منطقه شده، شرایط خروج ماگما از نقاط ضعیف تکتونیکی را فراهم نموده است. گنبد بهلول‌داغی نیز از خطواره گسل‏های آلمان­داغ و شوردره، که به‌موازات گسل شمال تبریز (NTF) کشیده شده‏اند، بیرون آمده است. این مخروط با کنار زدن لایه‏های رسوبی میوسن، توانسته علاوه بر تغییر الگوی زهکشی منطقه، به‌عنوان منبعی برای تولید رسوب نواحی پایین‏دست (مخروط واریزه، افتان‏ها و ...) عمل کند. هم­چنین خروج این توده، موجب نوسان لایه‏های رسوبی افقی و تمایل آن‏ها به‌طرف رأس گنبد شده و باعث گسیختگی و ایجاد سطوح ضعیف در برابر سیستم‏های فرسایشی و تشدید مورفودینامیک منطقه شده است.